Otokrasi nedir? Türkiye otokrasi ile mi yönetiliyor?

CHP Genel Başkanı Özgür Özel, Saraçhane’de bulunan İstanbul Büyükşehir Belediye (İBB) binasında düzenlenen basın toplantısında, "Bugünkü iktidar otokrasiye mahkum olmuş bir cunta yönetimidir" dedi. Özel'in bahsettiği otokrasi nedir? Türkiye otokrasi ile mi yönetiliyor?

Otokrasi Nedir?

Günümüzde dünya genelinde birçok yönetim biçimi mevcut. Demokrasiden monarşiye, federal sistemlerden teokrasilere kadar çeşitlilik gösteren bu yönetim biçimlerinden biri de otokrasi.

Otokrasi, kelime anlamı olarak "tek kişinin egemenliği" anlamına gelir. Otokrasi, tüm siyasi yetkinin tek bir kişi veya küçük bir grup tarafından kontrol edildiği yönetim biçimidir. Bu sistemde lider, genellikle halkın veya diğer devlet kurumlarının ciddi bir denetimine tabi olmadan karar alır. Otokratik yönetimler, bireysel hak ve özgürlükleri kısıtlama eğiliminde olabilir ve çoğu zaman baskıcı uygulamalarla karakterize edilir. Otokrasinin en belirgin özelliklerinden biri, yöneticinin mutlak güce sahip olması ve bu gücünü denetleyecek herhangi bir kurum veya mekanizmanın bulunmamasıdır.

Otokrasi Toplumu Nasıl Etkiler?

Otokrasiyle yönetilen toplumlarda bireysel özgürlükler kısıtlanır, karar alma süreçleri halkın katılımı olmadan gerçekleşir ve devletin kontrol mekanizmaları güçlenir. Bu tür yönetimlerin toplum üzerindeki başlıca etkileri şunlardır:

1. Siyasi Baskı ve Özgürlüklerin Kısıtlanması

Muhalefet partileri, sivil toplum kuruluşları ve gazeteciler üzerinde baskı kurulur.

İfade özgürlüğü sınırlanır, sansür yaygınlaşır, sosyal medya ve basın kontrol altında tutulur.

Gösteri ve protesto hakları kısıtlanır, güvenlik güçleri sert müdahalelerde bulunabilir.

2. Hukukun Üstünlüğünün Zayıflaması

Yargı bağımsızlığının azalmasıyla adalet sistemi siyasi otoriteye bağlı hale gelir.

Hukukun keyfi uygulanması, yolsuzluk ve hukuksuz tutuklamalar artabilir.

3. Ekonomik ve Sosyal Eşitsizliklerin Artışı

Devlet kaynakları belli gruplara veya liderin çevresine yönlendirilebilir.

Ekonomik refahın adil dağıtılmaması sonucu gelir eşitsizliği büyüyebilir.

Özel sektör üzerindeki siyasi baskılar ve kayırmacılık yatırım ortamını olumsuz etkileyebilir.

4. Eğitim ve Kültürel Yaşam Üzerindeki Kontrol

Eğitim sistemi, rejimin ideolojisine uygun hale getirilebilir.

Sanat, medya ve kültürel faaliyetler üzerinde sansür uygulanabilir.

Akademik özgürlükler kısıtlanarak üniversiteler siyasi baskı altında tutulabilir.

5. Toplumsal Kutuplaşma ve Korku Ortamı

Farklı düşünen gruplar hedef gösterilebilir, toplum ayrıştırılabilir.

Bireyler, siyasi görüşleri nedeniyle işlerini kaybetme veya cezalandırılma korkusuyla otosansür uygulayabilir.

Toplumda güven ve dayanışma azalırken, korku kültürü yaygınlaşabilir.

Otokrasi ile Yönetilen Ülkeler (2025 itibarıyla)

Otokrasiyle yönetilen ülkeler genellikle mutlak monarşi, tek parti yönetimi veya askeri rejim gibi farklı biçimlerde olabilir. Günümüzde otokratik yönetim özellikleri gösteren bazı ülkeler şunlardır:

Kuzey Kore – Tek parti yönetimi ve mutlak lider kontrolü

Çin – Komünist Parti yönetimi altında tek parti otoritesi

Rusya – Güçlü lider merkezli yönetim ve baskıcı politikalar

Belarus – Uzun süreli otoriter lider yönetimi

Suudi Arabistan – Mutlak monarşi

Birleşik Arap Emirlikleri – Monarşik ve otoriter yönetim biçimi

Venezuela – Güçlü lider yönetimi ve demokratik kurumların zayıflaması

Eritre – Tek parti yönetimi ve katı baskı rejimi

Bu ülkelerdeki yönetim biçimi zamanla değişebilir, ancak genel olarak otokrasilerde liderin geniş yetkilere sahip olduğu, muhalefetin baskılandığı ve ifade özgürlüğünün kısıtlandığı görülür.

Türkiye otokrasi ile mi yönetiliyor?

Türkiye, Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ne 2018’de geçiş yaptı ve bu sistem yürütme yetkisini büyük ölçüde Cumhurbaşkanı'na verdi. Bazı uzmanlar ve uluslararası kuruluşlar, Türkiye'yi otoriterleşen bir yönetim olarak değerlendirirken, bazıları ise seçimli otokrasi veya rekabetçi otoriterlik kavramlarını kullanıyor.

2020 yılında Türkiye, Bertelsmann Vakfı'nın yayınladığı rapora göre ilk kez otokratik ülkeler içerisinde değerlendirildi. Türkiye'nin otokratik olarak değerlendirilmesinin nedeni, basın özgürlüğünün kısıtlanması, insan haklarının ihlal edilmesi ve güçler ayrılığı ilkesinin saf dışı bırakılması olarak gösterildi.

Ayrıca araştırma raporunda, yeni dönemin başkanlık referandumuyla başladığı belirtilirken, ''Parlamenter sistemin yerine aşırı güçlü bir cumhurbaşkanının mevcut olduğu yeni bir başkanlık sistemi geldi. Bu de facto diktatörlüğün, Türk demokrasisi ve dış politikası üzerinde etkileri oldu” ifadeleri kullanıldı.